عملکرد دستگاه اتوکلاو – دستگاه اتوکلاو چیست ؟

دستگاه اتوکلاو (به فرانسوی Autoclave) یا دستگاه استریل کننده با بخار، یک محفظه (چمبر) دارای فشار است که در آن از بخار آب اشباع شده برای افزایش دما جهت استریلیزاسیون عموما ابزار پزشکی و آزمایشگاهی استفاده می شود. کلمه اتوکلاو از ترکیب واژه Auto که در زبان یونانی به معنی خودکار است و واژه clavis که در زبان لاتین به معنی کلید است، تولید شده است. این دستگاه در سال 1879 توسط چارلز چمبرلند میکروبیولوژیست فرانسوی اختراع شده است. اکثر اتوکلاوها برای استریل نمودن تجهیزات و لوازم پزشکی و آزمایشگاهی و …. استفاده میشوند به این صورت که بسته به حجم بار و محتویات آنها با قرار دادن آنها به مدت 15 الی 20 دقیقه در معرض بخار اشباع ۲۴۹ درجه فارنهایت که معادل 120/56 درجه سلسیوس میشود، این فرآیند انجام می‌گردد. دستگاه اتوکلاو در دندانپزشکی معمولا به صورت رومیزی است و بی شک سریع ترین و مؤثرترین روش برای استریل سازی وسایل و ابزار پزشکی، جراحی و دندانپزشکی است.

انواع کلاس بندی اتوکلاو :

اتوکلاو دندان پزشکی یا اتوکلاو کلاس B : اتوکلاوهای کلاس B قابلیت استریل سریع انواع اینسترومنت های پک شده یا پک نشده جامد و اینسترومنتهای سوراخ دار نوع B و نوع A را داشته و جهت ایجاد سیکل استریل سریع، دارای پمپ وکیوم و سیستم فشار با قدرت بالا بوده به صورتی که قادر به ایجاد خلاء تا حدود 0/9 بار هستند. اتوکلاوهای کلاس B دارای قابلیت استرلیزه کردن جامدها، پودرها، حفره ها و اجسام بسته بندی شده نیز هستند. اضافه اینکه در اتوکلاوهای کلاس B می‌توان محیط متخلخل را نیز استریل کرد.

اتوکلاو سطلی یا اتوکلاو کلاس N : اتوکلاوهای کلاس N از لحاظ ظاهری تقریبا شبیه زودپز هستند. در این اتوکلاوها نمی‌توان محیط متخلخل را استریل کرد. اتوکلاوهای کلاس N می‌توانند شیشه آلات آزمایشگاه و وسایل فلزی را در مدت زمان مشخصی در دمای حدودا 120 درجه سلسیوس و فشار ½ بار استریل نمایند.

اتوکلاو کلاس S : اتوکلاوهای کلاس S از لحاظ فنی قابلیت های هر دو نوع اتوکلاو کلاس B و کلاس N را داشته و کار هر دوی آنها را انجام میدهند.

محدوده دمایی عملکرد اتوکلاو :

اکثر اتوکلاوها در 2 محدوده ی زمانی فعالیت مینمایند.

1- محدوده پایین که از 250 الی 254 درجه فارنهایت معادل 121/11 الی 123/33 درجه سانتیگراد است.

2- محدوده بالا که از 270 الی 274 درجه فارنهایت معادل 132/22 الی 134/44 درجه سانتیگراد است.

فرآیند و چرخه استریل کردن اتوکلاو (استریلیزاسیون) :

کلیه عملیات شروع تا پایان کار با دستگاه اتوکلاو به 3 زمان تقسیم میشود

1- زمان اولیه یا Preheating Time : در ابتدا بخار به درون محفظه جهت گرم شدن چمبر تزریق شده و سپس وکیوم متوالی چمبر اتوکلاو همراه با تزریق بخار به درون آن جهت آماده سازی محتویات صورت میپذیرد.

2- زمان استریلیزاسیون یا Sterilization Time : این مرحله زمان نفوذ گرما به درون محتویات چمبر و همچنین نگهداری دمای تعیین شده جهت استریل است.

3- زمان خشک کردن یا Drying Time : نهایتا در این مرحله زمان پایین آمدن دمای محفظه اتوکلاو و تخلیه (وکیوم) داخل چمبر و خشک کردن محتویات است.

فواید اتوکلاوهای مجهز به سیستم PID :

PID از 3 قسمت مجزا به نام های تناسبی یا Proportional ، انتگرال گیر یا Integral و مشتق گیر یا Derivative تشکیل شده است که هر کدام از این 3 قسمت، سیگنال خطا را به عنوان ورودی گرفته و روی آن عملیاتی انجام می‌دهند و نهایتا خروجی آنها با هم جمع خواهد شد. سپس خروجی این مجموعه که همان خروجی کنترل‌کننده PID است برای اصلاح خطا (Error) به سیستم فرستاده می‌شود. به بیان دیگر کنترل کننده PID مقدار خطای بین خروجی فرایند و مقدار ورودی مطلوب را محاسبه می‌کند. هدف نهایی کنترل‌کننده، به حداقل رساندن خطا با تنظیم ورودی ‌های کنترل فرایند است که باعث کاهش قابل توجه میزان خطا، تضمین کیفیت عملیات استریلیزاسیون، کاهش تعداد دفعات خاموش و روشن نمودن دستگاه و در نتیجه افزایش طول عمر آن و صرفه جویی در زمان میشود.

پارامترهای مهم در انتخاب دستگاه اتوکلاو :

• ظرفیت لیتری اتوکلاو
• اندازه و جنس چمبر
• سیکل گراویتی و دمایی
• مدیریت اطلاعات (رکوردر و پرینتر)
• نحوه کاربری (اتوماتیک یا دستی)
• فشار بخار و برق مورد نیاز
• نحوه عملکرد هشدار نشانگر
• پالس تزریق – تخلیه بخار VAC
• میزان مکش و فشار هوا
• نحوه بارگذاری و کنترل دستگاه
• دامنه دمایی
• ویژگی های حفاظتی محیط زیست
• قیمت دستگاه و زمان تحویل
• نحوه ارسال، نصب و آموزش
• استانداردها و تأئیدیه ها
• مدت زمان و اصالت گارانتی و خدمات پس از فروش
• تائیدیه رضایت مندی از مراکز استفاده شده

مواردی که باید در زمان کار کردن با دستگاه اتوکلاو رعایت شود :

• نباید قبل از خشک شدن مواد یا تجهیزات آن ها را از دستگاه خارج کرد
• در هنگام روشن بودن دستگاه نسبت به قرار دادن یا خارج کردن وسایل اقدام نکنید و همیشه ابتدا دستگاه را خاموش کنید و سپس اقدام به قرار دادن یا خارج کردن وسایل کنید
• زمانی که دستگاه روشن و به برق متصل است هرگز دستگاه را تمیز نکنید
• از بسته بودن درب اتوکلاو و قفل کردن آن قبل از شروع عملیات دستگاه مطمئن شوید
• کافی بودن مقدار آب در دستگاه بسیار مهم است
• نباید بیشتر از سه چهارم دستگاه پر شود
• نباید مواد نوک تیز در داخل کیسه اتوکلاو قرار بگیرد. اگر ضروری است از ظروف مخصوص زباله های نوک تیز استفادهکنید
• کیسه ها برای استریل شدن در اتوکلاو حتما به صورت شل و آزاد بسته بندی شوند تا جریان بخار آب آزادانه در آن جریانداشته باشد
• ظروف شیشه ای باید روی کناره ی خود قرار گیرد تا هوا به راحتی در آن ها رد و بدل شود
• دقت کنید بخار توانایی نفوذ در چربی ها را ندارد، به همین دلیل وسایل چرب را از یک طریق دیگر استریل کنید